ادعای آبگیری بختگان، سرابی بیش نبود!
عکس های دریاچه بختگان در تاریخ 17 دی ماه 1394، قسمت هایی از بختگان در نزدیکی روستای محمد آباد و هم چنین در محدوده نی ریز کمی آب دارد، اما تا چند روز دیگر کاملا تبخیر خواهد شد.
(عکس از سرکار خانم سمیرا هاشمی)
(عکس ها از آقای طاهر عبدالیوسفی)
سرنوشت شوم بختگان به سفیدبختی رسید!
محمد درویش
سایه 10 ساله سنگین خشکسالی بر سر دریاچه بختگان، برای نخستین بار با در اولویت‌گیری حقابه محیط‌زیست در دومین نوبت از سوی وزارت نیرو برچیده می‌شود.
(دریاچه بختگان - مهرماه 1394)
سرنوشت شوم بختگان به سفیدبختی رسید.
به گزارش خبرنگار گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوان؛ خشکسالی، تغییر اقلیم و برداشت بی‌رویه آب‌های سطحی و زیرزمینی باعث خشکی و رخت بستن آب از بستر بسیاری از دریاچه‌ها و تالاب‌های کشورمان شده که این امر علاوه‌بر نابودی اکوسیستم آنها، منطقه و ساکنانش را به تنگ آورده و گرد و غبار و مهاجرت را به دنبال داشته است. در این بین مسئولان محیط‌زیست برای جلوگیری از بروز بحران‌های ناشی از خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌های خود و تامین حقابه آنها در تلاشند ولی به دلیل در اولویت نبودن حقابه محیط زیستی، دریاچه‌های خشک شده به کانون‌های گردوغبار داخلی تبدیل شده و مهاجرت بسیاری را به ارمغان می‌آورد. حالا وزارت نیرو، تغییر رویه داده و حقابه محیط زیستی را بعد از شرب در اولویت قرار داده که به دنبال همین اتفاق و شرایط نامناسب دریاچه بختگان، برای نخستین بار حقابه این دریاچه خشک شده و بعداز 10 سال به او اختصاص می‌یابد.
حقابه به محیط زیست در دومین اولویت
تاکنون در تامین حقابه‌ها وزارت نیرو ابتدا آب شرب، دوم کشاورزی و در نهایت صنعت را در اولویت دستورالعمل‌های خود قرار می‌داد ولی اکنون رویه تغییر کرده و حقابه به محیط زیست به عنوان دومین اولویت مورد توجه مسئولان قرار گرفته است.
محمد درویش مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست در این باره می‌گوید: طبق گفته چیت چیان وزیر نیرو، اولویت این وزارت در تامین حقابه‌ها تغییر کرده به طوری که اولین اولویت با آب شرب، دومین با محیط زیست، سومین انرژی برق آبی، چهارمین صنعت و درنهایت با کشاورزی است.
تامین حقابه بختگان برای نخستین بار
برای نخستین بار حقابه دریاچه بختگان را، 163 میلیون متر مکعب در سال اعلام کرده‌اند که قرار شده این مقدار حقابه یکجا از محل خروجی سد ملاصدرا در بستر این دریاچه رها شود. درویش مدیر کل دفتر آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست در این خصوص می‌گوید: وزارت نیرو قول مساعدی جهت رهاسازی یکباره حقابه سالانه دریاچه بختگان به اندازه 163 میلیون متر مکعب ارائه کرده که اگر این اتفاق بیافتد 80 درصد از سطح تالاب بختگان برای نخستین بار آبگیری می‌شود.
بازگشت زندگی به اقلیم بختگان
اگر بعد از یک دهه‌ای که از عمر خشکی تمام دریاچه بختگان می‌گذرد حقابه آن طبق قول وزارت نیرو تامین شود؛ وضعیت اقلیمی دریاچه بختگان و ساکنان اطرافش، امرار معاش 50 هزار نفر از کشاورزان و انجیرستانهای استهبان به حال خوش روزهای قبل از خشکسالی خود خواهند برگشت و این دریاچه از لیست تبدیل شدن به کانون گرد و غبار حذف خواهد شد.
آیا چالش های آب در استهبان را می شناسیم؟
در دهه های اخیر سدها، کارخانه ها، جاده های زیادی ساخته شده اند که به دلایل مختلف مثل جانمایی اشتباه یا عدم وجود ارزیابی های محیط زیستی تنها به زیان های غیر قابل جبران انجامیده است. برای نمونه سد در حال ساخت شفارود در گیلان را ببینید. این سد، نابودگرِ صدها هکتار از جنگل های هیرکانی خواهد بود. جنگل هایی که به گفته ی کارشناسان، قدیمی ترین جنگل های باقی مانده در روی زمین هستند و همانند فسیل هایی زنده! میلیاردها تومان سرمایه ی مملکت را به بهانه ی تامین آب، صرف پروژه ای این چنینی می کنند که زیانهای جبران ناپذیری به محیط زیست کشور و ذخایر ژنتیکی آن می زنند و در عین حال خود این طرح تشدید کننده ی "بحران آب" است و نه تامین کننده ی "آب"!
یا به سد گتوند در خوزستان نگاه کنید، علاوه بر صرف میلیون ها دلار برای ساخت آن، الان باید میلیون ها دلار دیگر هزینه شود تا شاید بتوانند ضرر و زیان های ناشی از احداث این سد را متوقف کنند و نه حذف! آن طور که کارشناسان و متخصصان امر می گویند، جانمایی اشتباه این سد در کنار یک کوه نمکی، باعث حل شدن بافت نمک و ورود آن به آب سد گردیده است که حجم بسیار بالایی از نمک را به سمت زمین های کشاورزی خوزستان روانه می کند. این "سونامی نادانی" می تواند کشاورزی در خوزستان را به نابودی بکشاند و حتا به خلیج همیشه فارس آسیب برساند!
هم چنین سد سیوند در بالادست بختگان، که علیرغم وجود مخالفت های سراسری در کشور، با دستور مستقیم رییس جمهور وقت آبگیری شد و سالهاست که خالی مانده و آبی در پشت آن نیست!
به جاده سازی در پارک ملی و پناهگاه حیات وحش بختگان اندیشیده اید؟! آیا می دانید که سازمان حفاظت محیط زیست با این جاده سازی مخالفت کرده بود؟ پس چرا بدون توجه به تمام قوانین موجود کشور و بدون توجه به سخنان تاریخی رهبر در 17 اسفند 93 ، این جاده مخرب هنوز در حال ساخت است؟!
کمی نزدیکتر را ببینیم، آیا ساخت سد رودبال (ایج-استهبان) و در ادامه پروژه انتقال آب آن، ارزیابی زیست محیطی دارد؟ بی تردید جواب منفی است چرا که اگر ارزیابی معقولانه، منطقی و واقعی داشت نباید پس از آبگیری اولیه ی سد، شاهد نشت آب از زیر دیواره سد می بودیم. شوربختانه در کشور ما معمولا، انتقال آب بین حوضه ای اشتباه است و به نظر می رسد انتقال آب این سد نیز همین گونه باشد. اگر حوضه مقصد، زیان های وارده به حوضه مبدا را جبران کند، طرح انتقال ممکن است توجیه پذیر باشد اما با وضعیت موجودِ قابل مشاهده در دشت ایج (ایجاد فروچاله) و کمبود آب، پر واضح است که این انتقال چیزی به جز ضرری غیر قابل جبران برای منطقه استهبان ندارد. (در پایان به معیارهای انتقال آب بین حوضه ای از دیدگاه یونسکو و هم چنین از منظر توسعه پایدار اشاره شده است.)
آیا تکلیف فروش آب در تمام فصول سال توسط اشخاص و ارگان هایی که رو به فزونی هم هستند -و صرف آبیاری غیر اصولی، غیر منطقی و بی رویه ی انجیرستانهای دیم می شوند- مشخص شده است؟
آیا اجرای طرح فاضلاب شهری استهبان -که به زعم بسیاری از کارشناسان، برای منطقه استهبان طرحی غیر ضروری است- یک "گل به خودی" نابخردانه نیست؟! آیا به تاثیر مستقیم و مخرب این طرح بر "منابع و ذخائر آبی" منطقه اندیشیده ایم؟
انتقال آب چندین چاهی که در کوهپایه های جنوبی دشت رونیز حفر شدند و آب آن را به بهانه تامین آب شرب به شهرستان همجوار می برند -و در عمل هکتارها باغ مرکبات ساخته شدند-، چه تهدیدهایی را در آینده ای نه چندان دور برای امنیت آبی شهرستان به همراه دارد؟!
آیا نمی توان در این شهرستان کوچک -با کمی توجه به "آمایش سرزمین"- توسعه ای پایدار داشت؟!
به هر حال ورای این که هر شخص چگونه می اندیشد و چه نگرشی دارد، تاثیر آسیب های محیط زیستی برای همگان یکسان خواهد بود، فرقی هم نمی کند چه کسی باشیم!
محمد درویش همیشه یک جمله زیبا را در سخنانش یاداوری می کند:
"اگر حال محیط زیست خوب باشد، حال ما هم خوب است."
معیارهای یونسکو در مورد طرح های انتقال آب بین حوضه ای
معیار 1: ناحیۀ مقصد بایستی، در صورت استفاده از منابع جایگزین تأمین آب و تمامی اقدامات منطقی برای کاهش تقاضای آب، باز هم در تأمین نیازهای فعلی و پیش بینی شده، کمبود جدی داشته باشد.
معیار 2: توسعه آتی حوضه مبدأ نبایستی به سبب کمبود آب، با محدودیت چشمگیر روبرو شود، اگر حوضه مقصد، زیان های وارده به حوضه مبدأ را جبران کند، طرح انتقال ممکن است توجیه پذیر باشد.
معیار 3: ارزیابی جامع پیامدهای زیست محیطی بایستی نشان دهد که سطح معقولی از قطعیت وجود دارد که طرح انتقال،به شکل اساسی کیفیت زیست محیطی را در حوضه مبدأ یا مقصد تخریب نمی کند.چنانچه هزینه های جبران خسارت زیست محیطی فراهم شود، طرح انتقال ممکن است توجیه پذیر باشد.
معیار 4 : ارزیابی جامع پیامدهای اجتماعی-فرهنگی بایستی نشان دهد که سطح معقولی از قطعیت وجود دارد که طرح انتقال، سبب بروز اختلال اساسی اجتماعی-فرهنگی در حوضه مبدأ یا مقصد نخواهد شد. با این حال طرح انتقال، چنانچه پرداخت غرامت برای جبرای زیان های اجتماعی- فرهنگی فراهم شود، ممکن است توجیه پذیر باشد.
معیار 5: منافع خالص ناشی از اجرای طرح بایستی عادلانه میا ن حوضه های مبدأ و مقصد تقسیم شود.
معیارهای انتقال آب بین حوضه ای از دیدگاه توسعه پایدار
تاثیر پروژه در طرح آمایش سرزمین
زیرساخت بودن پروژه در منطقه
تاثیر پروژه در مهار و کنترل آب های جاری و به ویژه آب های مشترک مرزی
وابستگی صنایع و کشاورزی و شرب به آب انتقالی در دو حوضه مبدأ و مقصد
بررسی پتانسیل های موجود در حوضه مبدأ
بهبود اراضی کشاورزی و افزایش تولیدات، کارآفرینی و ایجاد اشتغال و جلوگیری از بیکاری
بررسی کیفیت آب در حوضه مبدأ از سرچشمه تا پایین دست و آخرین برداشت کننده های آب و برآورده سازی نیاز زیست محیطی محل تخلیه اعم از دریا، تالاب و ...
بررسی تغییرات سطح استابی در حوضه مبدأ و نشست اراضی در صورت پایین افتادن سطح آب های زیرزمینی
اثرات پروژه بر حذف و یا تخریب جاذبه های گردشگری
برقراری عدالت اجتماعی در تخصیص آب حوضه ای و الزام محرومیت زدایی از حوضه های مبدأ و مقصد
رخداد آثار سو اجتماعی و مهاجرت بی رویه از حوضه مبدا و تمرکز در حوضه مقصد با توجه به وجود آب
ما و بختگان
گسترش بی رویه کشاورزی و باغداری در حاشیه بختگان، یکی از مهم ترین عوامل خشکی دومین دریاچه ی بزرگ ایران
جزئیات نشست زمین در مناطقی از فارس
یکی از مسائلی که در اثر برداشت بی‌رویه آب زیرزمینی اتفاق می‌افتد نشست زمین (land subsidence) است. نتیجه مدیریت غلط منابع آبی و پیامدهای ناگوار آن به‌ویژه حفر چاه‌های مجاز و غیرمجاز هر روز آشکارتر می‌شود؛ وقتی بی‌هیچ ضابطه و معیاری چاه عمیق و نیمه‌عمیق حفر می‌شود تا کشاورزی ناپایدار توسعه یابد، آبخوان‌ها خالی می‌شود، سطح آب‌های زیرزمینی پایین می‌رود و در نتیجه ۲۳۰دشت حاصلخیز کشور دچار بحران می‌شود.
فیلم و توضیحات پروفسور عزت ا... رئیسی را در اینجا ببینید و بشنوید.
ضروری ترین پلیسی که باید باشد و نیست!
روزنامه اعتماد - نویسنده: نسرین تخیری
امسال، 43 سال از تصویب آیین نامه اجرایی «سازمان پلیس مسلح آب» کشور که در قالب «قانون ملی شدن منابع آب» در سال 1348 مصوب شد، می گذرد: پلیسی که قرار بود مانع بهره برداری بی رویه از منابع سفره های آب زیرزمینی، تخلف در بسترهای رودخانه ها، دریاها و دریاچه ها و خلاصه تضمین قضایی مدیریت حفظ منابع ذخیره آبی کشور باشد، پلیسی که هرگز تشکیل نشد تا بتواند با کنترل و ممانعت از تخلفات گوناگون در حوزه آب تا حدودی از بحرانی که اکنون با آن روبه رو شده ایم جلوگیری کند، پلیسی که وقتی قانونگذاران پس از انقلاب قانون پیشین سال 1348 را نه با استدلال های کارشناسی که بیشتر با دلایل سیاسی در سال 1361 به «قانون توزیع عادلانه آب» تغییر دادند، اصلاضرورتی برای آن ندیدند. آنها به راحتی و بدون آینده نگری کافی ماده قانونی مربوط به تشکیل «سازمان پلیس مسلح آب» برای اجرای مواد 21 و 66 قانون آب و نحوه ملی شدن آن را از متن قانون حذف کردند: حذفی که متمم ده ها مشکل دیگر اساسی از قبیل گرمایش زمین و کاهش بارندگی و خشکسالی ناگزیر پیش رو شد تا سرانجام بحران کم آبی و بی آبی ای را رقم بزند که حتی امکان تامین آب شرب روزمره مردم را هم زیر سوال ببرد. بحرانی که در کنار تمامی مشکلات و کمبودهای دیگر، سیاستگذاران و سیاست ورزان را ناچار به چرخش سیاست از مدیریت تامین، حفظ و افزایش منابع آبی به مدیریت مصرف آب کرد و چاره یی جز اعلام «ضرورت توبه دسته جمعی از سیاستگذاری های خطا، توبه از نگاه بخشی و منطقه یی، توبه از عدم تاکید بر مصوبات و استانداردهای ملی و از همه بالاتر توبه نسبت به بی توجهی درباره تمدن ایرانی و آینده نسل های بعدی ایران» از سوی مشاور فرهنگی رییس جمهور باقی نگذارد. همان طور که آقای حسام الدین آشنا در نشست خبری سه شنبه برای سلسله همایش های «باید راجع به آب گفت وگو کنیم» مطرح کردند «آب در کشور ما امروز به بحران تبدیل نشده است بلکه آن روز که تصمیمات غلط درباره مدیریت کل حوزه آب گرفته می شد بحران آغاز شد، اما امروز این بحران به حدی رسیده است که نمی توان آن را انکار کرد، نادیده گرفت یا به گردن کسی دیگر انداخت.» درست می گویند ایشان، دقیقا یکی از آن «تصمیمات غلط درباره مدیریت کل حوزه آب» همین حذف پلیس مسلح آب از متن قانون بود. یکی دیگر از آن تصمیم ها زمانی بود که بحران آب در نیمه های دهه 60 در برخی استان ها به طور جدی بروز کرد و ضرورت وجود مرجعی ملی برای رسیدگی را کلید زد اما اقدامی جدی برای آن صورت نگرفت. دیگری زمانی بود که در نیمه های دهه 80 در اثر خشکسالی جدی در چند استان کشور به جای طرح و قانونی ملی و اجرای سراسری، تازه اجرای آزمایشی طرح هایی استانی در مورد پلیس آب، آن هم به صورت کج دار و مریز آغاز شد و هنوز هم تبدیل به قانونی سراسری و ملی نشده است. اکنون اگر عزمی جدی برای این «توبه و همت دسته جمعی» وجود دارد شاید بد نباشد که نگاه اختراع دوباره چرخ آسیا را هم نقدی کنیم و به داشته های قانونی سابق از جمله «آیین نامه وظایف و اختیارات سازمان پلیس مسلح آب» مصوب سال 1350 نگاهی بیفکنیم و با امروزین کردن ادبیات و ضرورت های آن به سرعت اجرای آنها را آغاز کنیم که می گویند «هر جا جلوی ضرر را بگیری منفعت است.»
تقدیر و تشکر
بدین وسیله از تمامی دوستداران محیط زیست و ادارات و نهادهایی که در برگزاری برنامه ملی "جنگلانه" یاریگر طبیعت استهبان بودند، سپاسگزاری می گردد.
فرماندار محترم، کارکنان اداره منابع طبیعی، رئیس و امدادگران هلال احمر، شهردار گرامی و اعضای شورای شهر، رئیس و کارمندان اداره جهاد کشاورزی، رئیس و کارکنان اداره حفاظت محیط زیست، رئیس و کارکنان اداره آموزش و پرورش، رئیس و کارکنان اداره راه و شهرسازی، مدیریت و کارکنان کارخانه سیمان استهبان، فرماندهی نیروی انتظامی و کارکنان حاضر در برنامه و ...
تیم اجرایی برنامه:
دیده بان استهبان، دبستان محیط زیستی یار مهربان، پیش دبستانی مهربان و خانه هنرمندان استهبان
(کاروان خودروها)
(رئیس و امدادگران هلال احمر)
(شهردار، اعضاء شورای شهر، رئیس هلال احمر، رئیس اداره محیط زیست، چند تن از پزشکان و ...)
(رئیس و کارکنان جهاد کشاورزی و منابع طبیعی)
(کارکنان کارخانه سیمان استهبان)
(مهندس علیشاهی، مسئول حفاظت اداره منابع طبیعی که زحمت زیادی کشیدند.)
