متن کتیبه ی مسجد ساباط استهبان

کتیبه مسجد ساباط اهر

 

کتیبه ی یادشده در اسفندماه 1390 از داخل مسجد ساباط به سرقت رفت. تا به حال پیگیری های انجام شده برای یافتن این کتیبه توسط اداره میراث فرهنگی به جایی نرسیده است! به هر روی با همت دکتر شیخ الحکمایی (مسئول کتابخانه و بخش کتیبه ها و اسناد موسسه باستان شناسی دانشگاه تهران) متن کتیبه خوانده شد. کتیبه سنگ قبری متعلق به جوانی به نام  "ابی فتح پسر ابی منصور" بوده است که در سال 498 ه ق وفات یافته است.

 

در ادامه متن ارسالی دکتر عمادالدین شیخ الحکمایی را عینا تقدیم می کنم:

 (این مطلب در آخرین شماره مجله بخارا -شماره 107- به چاپ رسیده است.)

 

گور نبشته مسجد ساباط استهبان

(به خط کوفی و تاریخ 498 ق)

 

عمادالدین شیخ الحکمایی

(موسسه باستان شناسی دانشگاه تهران)

 

شادروان ایرج افشار در یادداشت 1441 پاره های ایران شناسی تصویر و قرائت کتیبه ای زیبا از سده پنجم شهر استهبان فارس را منتشر کرده بودند. متن آ کتیبه با یک اصلاحیه (تبدیل ابی الحاجب به الحاجب) به شرح زیر است:

هذا قبر کلاف بنت بلویه بن الحاجب توفیت فی ماه دی سنه خمس و ثمانین و اربع مائه. رحمهاالله و نور قبرها.

 

 

 

به واسطه جستجو در باب کتیبه مسجد سنگی استهبان، خبر سرقت کتیبه ای کوفی در سال 1390 شمسی از مسجد ساباط (مسجد عباس) در سایت خبرگزاری میراث فرهنگی، توجهم را جلب کرد. تصویر ارائه شده در سایت واضح نبود اما نشان از اهمیت و قدمت آن داشت. با پرسش از جنابان حکمت و آل ابراهیم استهباناتی، سراغ گزارشگر و عکاس کتیبه، آقای رسول حاجی باقری را گرفتم. پس از تماس، ایشان از سر لطف تصویری بهتر برایم ارسال کردند. برای روشن تر شدن جزئیات کتیبه، تصویر را طراحی کردم. آنچه در ادامه می اید، متن بازخوانی شده، ترجمه فارسی و طرح کتیبه و تنها تصویر موجود از اصل کتیبه است که نظر به اهمیت تاریخی، فرهنگی و هنری این دست کتیبه های کهن، تقدیم علاقه مندان می گردد.

 

 

متن کتیبه:

 

االهم یا خیر الغافرین! اغفر للشّاب السعید، / ابی الفتح بن ابی منصور / بن ابی الفتح، و نوّر قبر/ه! مات فی یوم الثلثا، روز هرمز من ماه آبان سنه ثمان و

تسعین و اربع مائه.

 

 

ترجمه:

 

ای بهترین آمرزندگان. ببخش بر جوان سعادتمند، ابی فتح پسر ابی منصور پسر ابی فتح، و گورش را نورانی کن! در گذشت در سه شنبه، روز هرمز در ماه آبان

سال چهارصد و نود وهشت.

 

نکته قابل توجه در این متن نوشته شدن کلمات " روز هرمز و ماه آبان" به زبان فارسی در متن عربی است. از این دست کاربردها به خصوص کاربرد کلمه "ماه" البته پیشتر نیز در کتیبه های کوفی این دوران فارس دیده شده است. "روز هرمز" در منابع، بیشتر به صورت "هورمزد" (نخستین روز هر برج) به کار رفته است. ه رچند در تصویر موجود متیبه، این کلمه کمی ناواضح است.

نمونه دیگری از این دست، کاربرد در چند کتیبه مربوط به کازرون دیده شده است. از جمله کتیبه ای به تاریخ سال پانصد هجری و عبارت "ماه شهریر، روز انیران" (نک: شیخ الحکمایی، عمادالدین، «کتیبه های کوفی کازرون(بخش آخر)»، وقف میراث جاویدان، تابستان 1374 - شماره 10.ص 120- 129.

این نمونه ها نشان از کاربرد مکتوب گاهنگاری کهن ایرانی، دست کم تا قرن ششم هجری در ناحیه فارس دارد.

 

کتیبه مسجد ساباط

متن کتیبه ی مسروقه ی مسجد ساباط استهبان خوانده شد.

کتیبه ای که در اسفند ماه 1390 به سرقت رفت. گزارش سرقت که در اردیبهشت ماه 91 منتشر گردید را بخوانید:

«خبرگزاری میراث‌فرهنگی ـ گروه میراث‌فرهنگی ـ نبود همکاری بین اوقاف و میراث‌فرهنگی باز هم مشکل آفرید. سنگ نوشته تاریخی مسجد استهبان سال‏هاست بدون آنکه در مکانی مناسب نصب شود تا اواخر اسفند ماه سال 90 در باغچه مسجد رها شده بود. در همان زمان بود که هیات امنای مسجد وقتی متوجه نبود کتیبه می‌شوند، به اداره میراث‌فرهنگی و نیروی انتظامی اطلاع می‌دهند.  «رسول حاجی باقری»، عضو شورای مرکزی انجمن پیش‎گامان خورشید استهبان در این‎باره به CHN می‌گوید: «این کتیبه که در باغچه مسجد به دیواری تکیه داده شده بود 20 اسفند سال گذشته ناپدید شد.»

به‌گفته وی، در این سال‎ها هیچگونه حفاظتی از این کتیبه صورت نگرفته بود. کارشناسان میراث‌فرهنگی تا زمانی که کتیبه ناپدید نشده بود به دلیل کوتاهی در ثبت اثر هیچ گونه اقدام حفاظتی انجام نمی‌دادند اما در حال‌حاضر با سرقت این اثر، کارشناسان با صورت‏جلسه کردن، کتیبه را بر اساس شواهد موجود، تاریخی اعلام کردند. اندازه سنگ نوشته حدود 60*80 سانتی متر و به خط کوفی (بدون نقطه) بود. این درحالی است که  سنگ نوشته‌های دیگری در استهبان وجود دارد که متعلق به قرن پنجم ه.ق است شباهت ظاهری، نوع خط، جنس سنگ، کادربندی و تزئینات این سنگ نوشته با سنگ نوشته مسجد ساباط که کتیبه ربوده شده در آن قرار داشت نشان از تقارن زمانی این دو سنگ نوشته است هر چند که این مسئله نیازمند بررسی‌های کارشناسی است.

یکی از مساجد قدیمی استهبان، مسجد ساباط محله‌ی اَهر است. روزگاری بس دراز است که مردم این محله در این مکان مقدس نماز را برپا می دارند. به گفته‌ی یکی از اعضاء هیئت امناء مسجد، نام قدیمی مسجد، «عباس» بوده است و پس از آن «ساباط» نامیده می‌شود.(ساباط به کوچه‌ای گفته می‌شده است که پوشش و سقف داشته است.) در روزگاران گذشته در دیوار خشتی جنوب مسجد(سمت قبله) سنگ نوشته‌ای قرار داشت که پس از نوسازی مسجد، از دیوار جدا شده و سالیان درازی در باغچه‌ی مسجد جای گرفت.

حاجی باقری درباره سرقت این سنگ نوشته می گوید: «از سال 1384 تاکنون چندین بار به مسئولین مسجد مراجعه نمودم تا شاید بتوانم آن‎ها را راضی کنم تا سنگ نوشته را روی دیوار نصب کنند یا به جای امنی منتقل نمایند، اما همیشه با بی‌توجهی آنها روبرو شدم!»

وی در ادامه می‏گوید: «سال 1386 کارشناسان میراث فرهنگی استان فارس را برای بازدید و ثبت بسیاری آثار استهبان همراهی نمودم و یکی از آثاری که مورد بازدید قرار گرفت، همین سنگ نوشته بود که با بی‌مهری آنها مواجه شد و تلاشی برای نگهداری از آن نشد. ظاهرا اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‏دستی استهبان نیز چند نوبت با اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان نامه‌نگاری داشته است، ولی همه این اقدامات بی‌نتیجه بوده‌اند. (اداره اوقاف متولی مساجد است و باید اجازه انتقال سنگ نوشته را می‌داد.) اتفاقی را که انتظار می‌رفت به وقوع پیوست و سنگ نوشته ربوده شد.»

اما متن کتیبه چه بود؟

پس از بررسی های انجام شده و خوانش متن بر اساس تنها عکس موجود، توسط دکتر عمادالدین شیخ الحکمایی، مسئول کتابخانه و بخش کتیبه ها و اسناد موسسه باستان شناسی دانشگاه تهران، این کتیبه را سنگ قبری متعلق به جوانی به نام "ابوالفتح بن المنصور ابن ابوالفتح" سال 498هجری قمری تشخیص دادند. اطلاعات این بررسی پس از اتمام، در اختیار علاقه مندان قرار خواهد گرفت.

مرگ بر هیچ کس         درود بر زندگی