گردشگری پایدار، اما و اگرها

توسعه گردشگری به چه قیمتی؟

سال هاست که در برنامه های توسعه ای کشور و چشم اندازها به گسترش صنعت گردشگری پرداخته می شود، اما همانند بسیاری از برنامه های دیگر روند پیشرفت این برنامه ها معمولا صعودی نبوده است. البته دلایل بسیاری بر آن مترتب است که بررسی و پرداختن به آن ها وظیفه متخصصان این حوزه هست. در برهه هایی از زمان مانند دوران اصلاحات کمی بیشتر و بهتر از دیگر زمان ها به این حوزه بهاء داده شد. هم اکنون نیز در دولت یازدهم، چشم امید زیادی به این حوزه معطوف شده و ظاهرا برنامه هایی نیز برای گسترش آن تدارک دیده شده است. باید منتظر ماند و نتیجه برنامه های این دولت را نیز دید.

تعریف گردشگری پایدار

در کنفرانس "اجلاس زمین" در سال 1992 که در ریودوژانیرو برگزار شد، دولت ها به سمت توسعه‌ای سوق داده شدند که حداقل زیان و لطمه را بر محیط زیست وارد سازند. برخی از نکات مطرح شده در این کنفرانس پیرامون گردشگری پایدار عبارت بودند از:

1-توسعه گردشگری باید براساس معیارهای پایداری باشد. بدین معنا که مسایل اکولوژیکی در بلند مدت، مسایل اقتصادی و تعهدات لازم نسبت به جنبه های اجتماعی و اخلاقی رعایت شود.

2-ماهیت پایداری گردشگری مستلزم پایداری محیط های طبیعی، فرهنگی و انسانی است.

3-گردشگری باید جنبه های فرهنگی، ارزشی و عناصر سنتی جوامع محلی را مد نظر داشته باشد.

 

توسعه گردشگری در استهبان

توسعه پایدار گردشگری دارای دو جنبه حفاظت از محیط زیست و منابع و نیز میراث فرهنگی است. برای این صنعت و تجارت باید اصولی را در نظر گرفت تا پایداری آن (صنعت گردشگری) شکل بگیرد. استفاده از منابع باید با نگاه به آینده باشد، بدین معنی که این تجارت طولانی مدت، بر اساس نگهداری از منابع طبیعی، اجتماعی و فرهنگی باشد. در مناطق گردشگری استهبان، تفرجگاه "سرآسیاب"را مثال می زنیم. گسترش گردشگری در این منطقه باید بر پایه حفظ محیط زیست (درختان، چشمه ها، بافت طبیعی خاک، صخره ها، جویبار و حتا عدم تغییر مسیر رودخانه ی فصلی آن -که سال هاست آبی  ندارد –) برنامه ریزی شود. توسعه همیشه با دستکاری طبیعت حاصل نمی شود. می توان با حفظ اصالت منطقه، طرح های توسعه گردشگری را نیز اجرا نمود. توجه به پایداری اجتماعی و فرهنگی در این گونه طرح های توسعه ای باید بدان گونه باشد که ایجاد مشاغل و بسترهای درآمدزایی در منطقه، با نگرش ها و باورهای بومی منافاتی نداشته باشد و تاثیرات ایجاد این مشاغل، برخوردی با عقاید منطقه ای بروز ندهد. در غیر این صورت تبعات اجتماعی متعددی را در پی خواهد داشت.

برنامه ریزی این بخش از توسعه باید بر اساس یک چشم انداز و استراتژی دراز مدت باشد تا پویایی منطقه را حفظ نماید. بدین معنی که در این برنامه ریزی، پایداری محیط زیست و میراث فرهنگی آن گونه لحاظ گردد که علاوه بر حفظ داشته ها، شاهد ارتقاء آن ها هم باشیم. بر این اساس در طرح گردشگری "سرآسیاب" علاوه بر حفظ درختان منطقه می توان و باید بر گسترش کمی درختان صحه گذاشت. هم چنین علاوه بر حفظ آسیاب آبی تاریخی منطقه، آن را اصولی مرمت نمود و به کار گرفت.

در این برنامه ریزی باید به نظام اقتصادی بومی توجهی ویژه داشت. پیشنهاد می شود با ایجاد غرفه های تولیدی صنایع دستی بومی، بازاری برای صنایع محلی ایجاد کرد و بسیاری از این صنایع را احیاء نمود. به عنوان نمونه "نمد استهبان" با کهولت سن استادکاران این رشته، عدم تربیت استادکارانی جوان، عدم وجود بازارهای هدف مناسب و دائمی و حتا تخریب کاروانسرای قدیمی که محل کار سنتی و دائمی این قشر زحمتکش بود، رو به فراموشی و نابودی رفت. ایجاد و برقراری غرفه های مذکور کمک زیادی به مانایی "نمد استهبان" خواهد کرد. هم چنین است "سفال و سرامیک استهبان" که دهه ها و بلکه سده ها مانند "نمد دو روی استهبان" شهره خاص و عام در کشور و حتا کشورهای حوزه خلیج فارس بوده است. ملکی دوزی، مشکو دوزی و ... هم باید دیده شود. ایجاد بسترهای لازم برای این تولیدات و در کنار آن، دادن آگاهی های لازم به شاغلین در این صنایع، مشارکت و منفعت مردم بومی استهبان را در پی خواهد داشت و این خود به خود باعث شکل گیری یک حس ناسیونالیستی برای حفاظت از منابع طبیعی و فرهنگی منطقه خواهد شد. این منافع، قشر زیادی را در بر خواهد گرفت و تنها چند شغل تعریف شده مثل بقالی (سوپر مارکت) یا سفره خانه را ایجاد نخواهد کرد. مثلا برای دوخت یک "ملکین"، پیرزنی کهنسال "روار" آن را در خانه می بافد یا "شیوه کش" این قسمت از کفش محلی ما را در جایی دیگر می سازد و "استاد ملکین دوز" با دوخت این قطعات در محل غرفه، یک "ملکین" را تهیه خواهد نمود. شاید زنان زیادی در خانه "لور" (غذای محلی) تهیه کنند که کسی آن ها را در منطقه گردشگری نبیند. با برنامه ریزی درست می توان تعداد زیادی شغل بومی و ماندگار ایجاد نمود.

توجه و اجرای این مولفه ها (و دیگر آیتم هایی که از چشم بنده دور مانده است.) اگر اساسی و به دور از هیجانات زودگذر باشد، باعث افزایش گردشگرانی خواهد شد که هر روز به این تفرجگاه زیبا هجوم خواهند آورد. البته برای پایداری و پویایی این تجارت باید نکات مهمی مانند کنترل روزانه حجم گردشگران، بسترسازی بهداشتی مثل سرویس های بهداشتی کافی و حتا حمام، ایجاد متل ها و مهمانسراهای ارزان قیمت، بستر سازی برای دسترسی آسان گردشگر به شبکه های ارتباطی مثل باجه تلفن، اینترنت و حتا باجه پستی و ... را نیز باید مد نظر قرار داد.

 

اثرات مخرب توسعه ی گردشگری بدون برنامه در منطقه "سرآسیاب" استهبان

با توجه به نکات پیش گفته، در صورتی که برنامه ای مدون و کارشناسی شده برای "توسعه گردشگری پایدار" در این منطقه طراحی نگردد، باعث ایجاد نوعی "گردشگری مصرفی" خواهد شد که تنها بر مصرف داشته های طبیعی، فرهنگی و اجتماعی بنا شده است و رشد و نموی در این حوزه ها مشاهده نخواهد شد. تاثیرات غیر قابل جبران این گونه برنامه ریزی اشتباه و ناپایدار شاید مواردی از این دست باشد:

1-نابودی محیط زیست و جاذبه های طبیعی: چه بسا در طولانی مدت اجرای طرحی بدون مطالعه، باعث انقراض گونه های گیاهی و جانوری گردد. رفت و آمدهای بدون کنترل گردشگران، فشردگی خاک منطقه را در پی خواهد داشت که مسیرهای تنفسی ریشه های درختان را کور خواهد نمود. چندین سال پیش گونه ای پروانه ی زیبا در لابلای برگ چنارهای منطقه دسته دسته و به وفور دیده می شد که در حال حاضر خبر چندانی از آن زیبایی ها نمی بینیم. افزایش حجم زباله های رها شده گردشگران در منطقه علاوه بر نازیبا کردن منطقه، کاهش بهداشت عمومی را به ارمغان می آورد. با هجوم بدون نظارت گروه های گردشگر، ایجاد مزاحمت های ناخواسته و شاید هم عمدی برای مالکان باغات منطقه، نارضایتی آن ها را با اعتراضات لفظی و یا حتا برخوردهای فیزیکی نشان خواهد داد و این خود عاملی برای تاثیر منفی بر صنعت گردشگری بومی ما خواهد بود.

2-تخریب و نابودی میراث تاریخی و باستانی: ایجاد یک آبشار غیر اصولی بر تنوره ی یک "آسیاب آبی" و گرفتن عکس یادگاری در کنار بازمانده های این "آسیاب"-در ابتدای "تو لا"- متاسفانه زمینه را برای تخریب سریع تر این اثر تاریخی مهیا نموده است. در کنار این آسیاب کتیبه ای نیز هست که به "کتیبه درخشان" مشهور است. آسیب این اثر نیز دور از انتظار نخواهد بود.

3-با اجرای برنامه ای که تمامی موارد لازم در آن دیده نشده باشد، احتمال تداخل منافع بین اقشار مختلف مردم و شاید هم گردشگران افزایش خواهد یافت و باید واکنش های پیدا و پنهان مختلفی را برای گردشگران و طرح های مرتبط با آن متصور شد.

برای دستیابی به راهکارهایی مناسب در مسیر ایجاد گردشگری پایدار، بهره گیری از متخصصان با تجربه و کارشناسان فن توصیه می گردد. عدم توجه به این مهم، می تواند باعث طرح ریزی برنامه ای ناقص و در نهایت ناپایدار گردد.

مرگ بر هیچ کس          درود بر زندگی