سه شنبه های بدون خودرو

مصداق اقدام و عمل در اقتصاد مقاومتی و سه شنبه ها

محمد درویش

حدود شش سال پیش، مقاله ای از دوست عزیزم، دکتر حسن کریم‌زادگان را در مهار بیابان‌زایی منتشر کردم که همچنان تأمل‌برانگیز و خواندنی است. حسن کریم زادگان که در شمار آن گروه از نخبگانی است که هم به موضوع محیط زیست و هم اقتصاد اشراف داشته و تاکنون چندین کتاب و پژوهش را در این حوزه منتشر و هدایت کرده است، در سال ۱۳۸۹ می‌گوید:
به طور میانگین مصرف هر لیتر بنزین توسط هر فرد صاحب خودروی شخصی در تهران ۶ برابر قیمت فعلی بنزین در بازار (۴۰۰۰ ریال) یعنی ۲۴۰۰۰ ریال هزینه اجتماعی دارد. اگر به طور متوسط ظرفیت هر باک خودرو را ۴۰ لیتر فرض کنیم، صاحبان خودروی شخصی در هر نوبت سوخت گیری برای جبران هزینه اجتماعی استفاده از خودروی شخصی، به جای ۱۶۰۰۰۰ ریال باید ۹۶۰۰۰۰ ریال یا حدود صد هزار تومان بپردازد. بنابراین، با توجه به قیمت کنونی بنزین، رقم مورد اشاره در شرایط امروز کشور به ۲۵۰ هزار تومان افزایش یافته است.

در واقع نظام قیمت گذاری فعلی هزینه‌های بسیار سنگین احتراق بنزین در شهر تهران را در نظر نمی‌گیرد و این امر مبنای تداوم شصت ساله آلودگی هوای تهران است. طبیعی است در صورت رعایت این رویکرد، یعنی: پرداخت هزینه های اجتماعی بنزین توسط مصرف کنندگان، شاهد رونق بازار انرژی‌های تجدید پذیر، حمل و نقل عمومی، استفاده بیشتر از دوچرخه و پیاده روی خواهیم بود. رخدادی که سبب می‌شود سه‌شنبه‌های بدون خودرو، داوطلبانه و پراشتیاق به تمامی روزهای کاری هفته تسری یابد.
تأمل‌برانگیزتر آن که آنچه از منظر اقتصاد محیط زیستی اهمیت دارد و ماجرای تداوم آلودگی هوای تهران و دیگر کلان‌شهرهای وطن را مورد فراکافت قرار می‌دهد، چیزی جدای از مکتب اقتصاد مقاومتی که مقام معظم رهبری بر آن تأکید دارند، نیست. به زبانی ساده‌تر، یکی از شناسه‌های عینیت یافتن شعار سال ۱۳۹۵، یعنی: «اقتصادی مقاومتی؛ اقدام و عمل»، همانا حمایت از پویش سه‌شنبه‌های بدون خودرو توسط تمامی مردم، ارگان‌های دولتی و نهادهای حاکمیتی نظیر قوه محترم قضاییه، بیت مقام معظم رهبری، فرماندهی کل نیروهای مسلح، مجمع تشخیص مصلحت نظام، حوزه‌های علمیه و صدا و سیما است. نمی‌شود یک گوشه نشست و انتظار داشت که اقتصاد مقاومتی عینیت یابد؛ اینک زمانه اقدام و عمل است.
همین و تمام.

راهی برای کمک به محیط بانان

 در چهارشنبه سوری، آزادی را به محیط بانان دربند هدیه کنیم!

یادداشتی از محمد درویش

چهارشنبه سوری نزدیک است، اما چهارشنبه سوری سالهاست که دیگر با چهارشنبه سوری‌ای که باید باشد، فاصله گرفته! نگرفته؟ این همه مواد منفجره، ترقه‌های جورواجور و همه یه جورایی ناجور و فشفشه‌های رنگارنگ چینی، آرام آرام به جای رسوم کهن و دلپذیر پایکوبی و جشن و قاشق‌زنی نشسته و دیگر کسی درپی دهش سرخی خویش و گیرش زردی هم‌نوعانش نیست! هست؟ در یادداشت پیش رو، کوشیده‌ام به راهی برای احیای دوباره چهارشنبه‌سوری بپردازم؛ راهی که در فرجامش چون برجام، ممکن است چند محیط بان دربند هم از زندان‌های یاسوج و کرمان آزاد شوند و حتی گنجه‌ای داشته باشیم فربه برای کمک به طبیعت وطنی که دوستش داریم! نداریم؟

مهم‌ترین شعار و پیام و آموزه‌ی چهارشنبه سوری در دهش سرخی و گیرش زردی است؛ در نیکویی بی منت و بخشش بی‌پایان است و اینک شاید واجب‌ترین محتاج نیکی‌های ما، طبیعت ایران باشد که سخت مجروح و دردمند شده است. برای درمان آلام بی‌شمارش، صندوقی مردمی را تأسیس کرده‌ایم موسوم به گنجه پشتیبان زیست بوم ایران.

و این صندوق اینک می‌کوشد با جلب و جذب کمک‌های مردمی در آستانه نوروز ۱۳۹۵، بخشی از دیه لازم برای آزادی چند محیط بان دربند در زندان‌های یاسوج و کرمان را فراهم آورد.

در همین راه بود که آرش نورآقایی عزیز، دوباره با یک ایده خلاقانه‌ی دیگر از راه رسید و پیشنهادی سزاوارانه مطرح کرد! اینکه بیاییم با احیای دوباره سنت دیرین و خوشایند قاشق زنی، با یک تیر، دو نشان بزنیم! از یک سو، هزینه‌های خرید ترقه‌ها و فشفشه‌های چینی را خرج قاشق‌زنی و نجات محیط‌بانان دربند کنیم و از سوی دیگر، خسارت‌های محیط زیستی چهارشنبه‌سوری را کاهش داده و با مهار آلودگی‌های صوتی و کم‌کردن میزان انتشار آلاینده‌های گازی، این رسم دلپذیر و شاد ایرانی را با آموزه‌های محیط زیستی هم همراه‌تر سازیم  . طرحی را که می‌بینید، هنرمند فرهیخنه معاصر، حمید رحیمی با استادی هر چه تمام‌تر آفریده و در آن نشانه‌هایی از قاشق، میله‌های زندان و سرو رعنا و سبزی که چشم‌انتظار کنار رفتن میله‌های زندان است، می‌بینیم؛ چشم‌انتظار شمایی که می‌دانم جانانه نشان خواهید داد که زندگی بخش هستید! نیستید؟

لطفا این طرح را و این پیام را و این یادداشت را تا می‌توانید در شبکه‌های اجتماعی بیشتر نشر دهید، با دوستان و کسان بیشتری در موردش گفتگو کنید و یک حماسه دیگر، پس از حماسه هفتم اسفند در ۲۵ اسفند ۱۳۹۴ بیافرینید.

"برگرفته از سایت "مهار بیابان زایی"

مقاله دکتر کوثر در مورد آبخوان داری

 آبخوان داری یا فروش نفت و سدسازی؟!

نویسنده: محمد درویش

بیش از سه دهه از فعالیت‌های آکادمیک دکتر سید آهنگ کوثر و همکارانش در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس برای معرفی و کاربست روشی موسوم به آبخوانداری می‌گذرد؛ روشی که مدعی است می‌تواند با یک دهم هزینه‌های سدسازی و طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای، کابوس امنیت آبی در ایران را برای همیشه مهار کند. یادداشت پیش رو، به همین بهانه و نیز انتشار تازه‌ترین یافته‌های این گروه تحقیقاتی در یک مجله معتبر بین‌المللی، کوشیده تا مهم‌ترین دستاوردهای این پروژه بزرگ، ملی و البته مظلوم! را شرح دهد …

اخیراً در شماره جدید ژورنال معتبر هیدرولوژی از انتشارات اسپرینگر، مقاله‌ای منتشر شده با عنوان: «بهبود بلند مدت کشاورزی با گسترش سیلاب در دشت گربایگان، ایران: آیا برای تامین امنیت انسان‌ها، تغذیه‌ی مصنوعی آبخوان‌ها سودمندتر است یا فروش نفت؟»

نویسندگان این مقاله آقایان حمید مصباح، مهرداد محمدنیا و آهنگ کوثر – که حاصل بیش از دو دهه پژوهش‌های خود را در ایستگاه آبخوانداری کوثر واقع در گربایگان فسا منتشر کرده‌اند – به زبانی دقیق، فنی و در عین حال شفاف می‌گویند:

پیامد آبکشی بی‌رویه از چاه‌های غیر مجاز، خشکیدن کاریزهایی بود که آب چهار روستا را در دشت گربایگان در جنوب ایران تأمین می‌کردند. این نابخردی سبب بحرانی شدن شرایط زیست و مهاجرت گروهی روستاییان به شهرها شد. طراحی و ساخت ۲۰۳۴ هکتار شبکه‌های گسترش سیلاب برای آبیاری سیلابی و تغذیه‌ی مصنوعی آبخوان‌ها از دی۱۳۶۱ تا ۱۳۷۵، سبب مهار شدن ۱۹۳ میلیون مترمکعب سیلاب و نفوذ ۷۶ در صد آن به آبخوان شد . نتیجه این کار ایجاد انگیزه‌ی بازگشت در بیشتر مهاجران به روستاهایشان بود. در نتیجه اجرای این طرح در سال زراعی ۱۳۹۰-۱۳۸۹، مساحت پهنه‌ی کشتزارهای فاریاب، به بیش از ۱۳ برابر سال ۱۳۶۱ رسید. افزون بر آن، از سال ۱۳۶۹ تاکنون، سالانه برای ۷۰۰ واحد دامی علوفه‌ی مغذی تهیه شده است. تغذیه‌ی مصنوعی آبخوان‌ها، گزینه‌ای بخردانه را در برابر ساختن سدهای بزرگ پیشنهاد می‌کند. ۴۲۰ هزار کیلومتر مربع از پهنه‌ی ایران را آبرفت‌های درشت دانه‌ی ژرف پوشانده‌اند. گنجایش این آبخوان‌ها ۵۰۰۰ کیلومتر مکعب، یعنی ۱۰ برابر بارندگی سالانه‌ی سراسر ایران است. اگر هزینه‌ی فراهم ساختن یک متر مکعب گنجایش در سراب سدهای بزرگ ۲٫۵ دلار آمریکا منظور شود، ارزش بالقوه‌ی این فضای تهی ۱۲٫۵ ضربدر ۱۰ به توان ۱۲ دلار است. افزون بر آن، گسترش سیلاب بر فراز آبخوان‌های ۳۳۰۰۰ رشته کاریز خشکیده، سبب به راه افتادن دو باره‌ی آنها خواهد شد. ۱۹ درصد ارزش واردات ایران در سال ۱۳۹۲ مربوط به مواد غذایی است که در صورت در دسترس بودن آب می‌توان بخشی از آن را در کشور تولید کرد. از آن جا که تغذیه‌ی مصنوعی آبخوان‌ها آب مورد نیاز را فراهم می‌آورد، ارزش آبرفت‌ها بیش از نفتی است که از فروش آن ارز لازم برای خریدن مواد غذایی به دست می‌آید. تغذیه‌ی مصنوعی آبخوان‌ها در پهنه‌ی ۱۴۰۰۰۰ کیلومتر مربع، توان ایران را برای مقابله با خشکسالی و کاهش بحران‌های مربوطه می‌افزاید.

همان طور که مشاهده می‌شود، حتی اگر هدف رونق کشاورزی پایدار و تأمین امنیت غذایی واقعی ایرانیان است، راه‌های به مراتب ارزان‌تر و بخردانه‌تری نسبت به سدسازی و طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای وجود دارد که هم می‌تواند تهدید امنیت غذایی را مهار کند و هم هزینه‌های گزاف اجرای طرح‌های سازه‌ای حوزه آب به بخش‌هایی اختصاص یابد که اینک به شدت در تنگناهای مالی به سر می‌برند.

برگرفته از سایت مهار بیابان زایی

مدرسه طبیعت

مدارس طبیعت ذهن کودکان را نسبت به چالش های محیط زیست بیدار می کند.

نویسنده: محمد درویش*

پژوهش هایی که اخیرا دانشمندان سوئدی و امریکایی روی ٥٠٠ هزار دانش آموز، انجام داده اند و نتایج آن در مجله «منشور روانشناسی» منتشر شده است، نشان می دهد در دانش آموزانی که در مدارس طبیعت تحصیل کرده اند و توانسته اند از محیط محدود کلاس های شان خارج شوند و تجربه لمس طبیعت را پیدا کنند، آثار افسردگی تا ٤٠ درصد کمتر در آنها مشاهده شده و اختلالات روانی تا ٢٠ درصد در آنها کاهش پیدا کرده است. ضرورت استفاده از مدارس طبیعت آنقدر است که وزارت کشور ایالات متحده که مسوول مدیریت پارک های ملی و حیات وحش است، تصمیم گرفته تا بچه های مدارس را بی واسطه وارد مناطق حفاظت شده کند. تجاربی که ما در کشور داشتیم، مثل مدرسه «کاوی کنج» در مشهد، نشان دهنده این است که خانواده هایی که فرزندان شان در این مدارس تحصیل می کنند، از تغییر رفتار مثبت فرزندان شان راضی هستند. در یکی از گزارش هایی که یکی از خانواده های این دانش آموزان منتشر کرده بود، به این نکته اشاره شده بود که فرزند من دچار افسردگی شدید بود و حتی قدرت ارتباط اجتماعی بسیار کمی داشت، اما از زمانی که وارد این مدارس شده، مشکلات رفتاری اش کاهش قابل توجهی داشته است. ما با توجه به این اطلاعاتی که در دنیا وجود دارد و در ایران هم تجربه شده است، تصمیم گرفتیم تفاهمنامه ای را با وزارت آموزش و پرورش امضا کنیم و در قالب طرح مدارس جامع محیط زیست (جم) اجازه دهند تا دانش آموزان نیم روز در هفته، از کلاس ها بیرون بیایند و در محیطی که در مدارس طبیعت برای شان تعریف شده، امکان تجربه لمس مواهب طبیعی، حیوانات و همچنین درخت و میوه ها و حتی کاشت یک بذر و رسیدگی به آن را پیدا کنند و به این ترتیب بتوانیم به صورت خود انگیخته، بچه ها را عاشق مواهب طبیعی کنیم. 

    مدرسه طبیعت ویژه کودکان ٥ تا ٩ سال است، در این مقطع سنی که شامل مهدکودک ها و مقطع ابتدایی است، قرار نیست آموزش مستقیمی به کودکان ارایه شود، قرار نیست به بچه ها بگوییم که وضع کره زمین خراب است و بحران آب داریم و زباله ها بیداد می کنند، قرار نیست چنین اطلاعاتی به آنها داده شود. بلکه قرار است محیط هایی را فراهم کنیم که بچه ها بتوانند تجربه لمس حیوانات را داشته باشند، یک درخت را از نزدیک ببینند، خاک بازی کنند، یا مراحل دوشیدن شیر یک گوسفند را ببینند، بتوانند بذری را در زمین بکارند و از آن مراقبت کنند تا جوانه بزند. این مقطع در سنین کودکی مقطع بسیار مهمی است و هر آموزشی که ببینند تا همیشه در خاطرشان خواهد بود. بعد از ٩ سالگی به تدریج بچه ها با آموزش های آکادمیک تر روبه رو می شوند و برای شان شرح داده خواهد شد که وضعیت اقلیمی زیست بومی که در آن زندگی می کنند، به تفکیک گوناگونی فرهنگی و زیستی ٣١ استان کشور چگونه است. بچه ها در این دوره یاد می گیرند که در مصرف آب صرفه جویی کنند و زباله ها را تفکیک کنند و چگونه پوشش های گیاهی اطراف مدرسه شان را مدیریت و حفاظت کنند و مشکلات محیط زیستی محل زندگی شان را به کمترین حد ممکن برسانند. 

    ما یک منشور منتشر و شیوه نامه این مدارس را با جزییات بیان کردیم. هفته گذشته وقتی که این منشور را با حضور خانم ابتکار و آقای فانی رونمایی کردیم، مسوولان عالی رتبه وزارت آموزش و پرورش پیشنهاد کردند به جای اینکه ما فقط ٦٠ مدرسه را به عنوان مدارس جامع محیط زیست معرفی کنیم، این موضوع را به تمام ادارات کل آموزش و پرورش ابلاغ کنیم تا در این مدارس اگر داوطلب وجود داشت، تعداد این مدارس افزایش پیدا کند. سازمان محیط زیست با این استقبال در خور توجه وزارت آموزش و پرورش، محدودیت ٦٠ مدرسه را لغو کرده و فراخوان عمومی اعلام می کنیم به تمام افراد حقیقی و حقوقی که توان مالی یا کادر آموزشی مجهز دارند، می توانند در جهت تاسیس مدارس جم از آغاز سال تحصیلی ٩٤-٩٥ اقدام کنند.

    *مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت مردمی سازمان حفاظت از محیط زیست